FMCGda distributsiya: biznesni o'zgartirish va biznes-jarayonlarini avtomatlashtirish imkoniyatlari
2024-08-22 16:05
Keyingi yillarda O‘zbekiston iqtisodiyoti jadal rivojlanmoqda. 2023 yilda iqtisodiy o'sish 2022 yiln darajasiga nisbatan 6 %ga yetdi. Aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot 16,03 %ga oshdi. Aholining yillik 2,1% ga o'sishi iste'mol faolligini o'rtacha ko’rsatkichlarini oshirdi. Bundan tashqari, mamlakatimizda Jahon savdo tashkilotiga (JST) a’zo bo‘lish, tadbirkorlik va savdoni rivojlantirishga, shuningdek, investorlar uchun qulay muhit yaratishga qaratilgan yangi qonunlar qabul qilinib, faol harakat qilinmoqda.
Ammo bu yerda eng bir jixat juda qiziq: bozorlar hali xalqaro gigantlar o'rtasida bo'linmagan. Bu yangi o'yinchilar uchun, ayniqsa distribyutorlarga, noyob imkoniyatlarni ochadi.
Raqamlar aniq xabar beradi. INFOLine maʼlumotlariga koʻra, 2023 yilda Oʻzbekiston bozorida FMCG segmentida 50 dan ortiq yirik distribyutorlar faoliyat koʻrsatgan. Yangi IT-yechimlarni joriy etish va biznes-jarayonlarni avtomatlashtirish bozorni rivojlantirishga yordam beradi va kompaniyalarga yanada samarali ishlash imkonini beradi.
Nima uchun mahalliy bozor distribyutorlar uchun jozibador? Nega an’anaviy bozor tarmoq supermarketlarining asosiy raqobatchisi bo'lib qolmoqda? Va qanday qilib dasturiy ta'minotni joriy etish biznesni rivojlantirishga yordam beradi? Bu haqda bizga yirik distribyutorlik kompaniyalaridan biri DURUST asoschisi va CEO - Yodgor Yo‘ldoshev so’zlab berdi.
OOO DURUST - FMCG segmentida distribyutor bo'lib, O'zbekiston bozorida 15 yildan ortiq muvaffaqiyatli tajribaga ega. Bu davrda u oziq-ovqat, sut va baliq mahsulotlari segmentlarida ishlagan
O'zbekistonning noyob bozori
O‘zbekiston bozori haqiqatan ham noyob va MDHning boshqa davlatlaridan ajralib turadi. Keling, Rossiya, Belarus va Ukrainani ko'rib chiqaylik. Ushbu mamlakatlarda an'anaviy chakana savdo uzoq vaqtdan beri yirik federal savdo tarmoqlari tomonidan qo'lga kiritilgan. Rossiyada – bu Pyaterochka va Magnit yoki Qozog'istonda Magnum kabi tarmoqlarni misol qilib keltirsak bo’ladi. Masalan, Rossiyada tarmoq supermarketlari bozorning qariyb 80 %ni (2023 yil holatiga) egallaydi.
O‘zbekistonda esa vaziyat tubdan boshqacha. Ha, bizda “Korzinka”, “Makro”, “Havas” kabi tarmoqlar ham bor, lekin ular bozorning atigi 20 %ini egallaydi. Savdoning asosiy qismi hali ham an'anaviy bozorlar va kichik chakana savdo nuqtalarida to'plangan. Bu bozorda alohida dinamika va xilma-xillikni keltirib chiqaradi, bu ham biznes, ham iste'molchilar uchun foydalidir.
Makro chakana savdo tarmog‘i talabiga binoan xalqaro kompaniya tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotga ko‘ra, zamonaviy savdo ulushi deyarli ikki baravar ko‘payishi kerak – 2021 yildagi 6 %dan 2026 yilgacha 10,9 %gacha. Bu an'anaviy bozorlar hali ham hukmron bo'lsa-da, tarmoqlar asta-sekin, lekin ishonch bilan bozorni egallab olishini tasdiqlaydi. Tahlilchilarning bashoratiga ko'ra, 2028 yilga borib supermarketlar tarmog'ining ulushi 35 %ga yetishi mumkin, bu urbanizatsiya va aholining xarid qilish odatlarining o'zgarishi bilan bog'liq.
Shunga qaramay, an'anaviy bozorlar o'zbek iste'molchilarining madaniy xususiyatlari va afzalliklari tufayli o'z o'rnini saqlab qolishda davom etmoqda. Zamonaviy supermarketlar mavjudligiga qaramay, aholining 75% dan ortig'i bozorga boradi.
Bozormi yoki supermarketmi?
Bu mahalliy iste'molchilar uchun katta afzallik. Narxlari baland va savdolashish imkoni bo‘lmagan supermarketlar tarmog‘ida xarid qilish yoki milliy an’anaga amal qilgan holda bir xil mahsulotlarni arzon narxlarda topib, baribir savdolasha oladigan bozorlardan birini tanlashi mumkin. Masalan, bozorda pomidorni 8 ming so‘mdan xarid qilish mumkin bo‘lsa, supermarketda 24 ming so‘m turadi. Un, shakar va o'simlik moyi kabi ba'zi tovarlarning narxi bir xil, ammo ko’p mahsulotlarda farq sezilarli.
Distribyutorlar uchun imtiyozlar
Distribyutorlar uchun bozorlar va kichik savdo nuqtalarining mavjudligi ham katta yutuq. Tez pul oqimi asosiy sabab hisoblanadi. Misol uchun, biz chakana savdo nuqtalarini saqlash muddati qisqa bo’lgan mahsulotlar bilan ta'minlaymiz va bir oy ichida to'lovni kutamiz. Supermarketlarda to'lov 5-6 oyga kechiktirilishi mumkin. Kichik chakana savdo nuqtalarida hamma narsa osonroq: siz tovarlarni yetkazib berasiz, to'lovning bir qismini olasiz va mablag'lar tezda muomalaga qaytariladi, bu sizning biznesingizni rivojlantirish imkonini beradi.
Distribyutsiya bozori
O‘zbekistonda distribyutsiya ichkarida (tarmoqlarni rivojlantirish, qamrovni kengaytirish uchun xodimlarni tayyorlash) va tashqarida (kompaniyalar o‘rtasida) doimiy “kurash” mavjud bo‘lgan sohadir. Statistik ma'lumotlarga ko'ra, 2023 yilda mahalliy bozorda FMCG segmentida 50 dan ortiq yirik distribyutorlar mavjud edi.
So'nggi yillarda raqobat kuchaydi. Bozorda ko'plab yangi o'yinchilar faoliyat olib boradi. Va hamma yetakchi bo'lishga va mahsulot portfelini kengaytirishga harakat qiladi. Albatta, 37 milliondan ortiq aholiga ega O‘zbekiston sarmoya kiritishga arziydigan va biznes qurishga qulay bo’lgan ulkan bozor. Har bir tadbirkor 37 million aholida raqamlarni ko'radi. Formula oddiy - 1 kishi = 1 potentsial xaridor. Endi buni 37 000 000 ga ko’paytiring = 37 000 000 potentsial xaridor!
Yuqori demografik o'sishni ham hisobga olish kerak. 2023-yilda aholi soni 2,2 %ga yoki 774,9 ming kishiga o‘sdi. Bu Markaziy Osiyo mamlakatlari orasidagi eng yuqori ko'rsatkich!
Biz hozirda baliq mahsulotlari segmentida ishlayapmiz. Boshqa tarmoqlar bilan solishtirganda, bu yerda raqobat yuqori emas. Biz sut mahsulotlari segmentida ham ishlaymiz - bu mahalliy va xorijiy distribyutorlar bilan raqobatbardosh bozor!
Qog'ozdan tortib avtomatlashtirishgacha
Zamonaviy biznes moslashuvchanlikni va tez o’rganishni talab qiladi. 2010 yildan keyin jarayonlarni avtomatlashtirish haqiqiy yutuq bo'ldi. Green White Solutions bilan hamkorligimiz 2011 yilda, Smartup 3-versiyasi bozorda va 4-versiya ishlab chiqish jarayonida bo’lgan paytda boshlangan. Biz eski uslubda ishladik - hamma narsa qog'ozda edi, bu chalkashlik va nomuvofiqliklarga olib keldi.
Biz biznes yuritishning yangi usullarini izlayotgan edik. Coca-Cola kompaniyasi videosidan ilhom oldik, ular Smartup yordamida o'z jarayonlarini avtomatlashtirish haqida gapirdilar. Ishlab chiquvchilar bilan bog'lanib, Green White Solutions bilan hamkorlikni boshladik va u 13 yildan ortiq davom etmoqda.
Endi avtomatlashtirish bizga nafaqat boshqarishga, balki biznesimizni rivojlantirishga, odatiy vazifalardan xalos bo'lishga va samaradorlikni oshirishga yordam beradi.
Vaqt - bu pul!
DURUST 100 dan ortiq savdo vakillari va 20 dan ortiq ekspeditorlarni ish bilan ta'minlaydi va har kuni aql bovar qilmaydigan miqdordagi hujjatlarni qayta ishlaydi. Har kuni biz pul oqimlari bilan bog'liq 1000 dan ortiq hujjatlarni ro'yxatdan o'tkazamiz: naqd pul, pul o'tkazmalari va terminallar orqali. Avtomatlashtirish tizimi shunchalik samaraliki, bitta operator butun oqimga xizmat ko'rsatishi mumkin! Jamoada ikkita operator bor: biri har kuni ishlaydi, ikkinchisi esa kutilmagan vaziyat yuzaga kelganda zaxirada.
Har bir import-eksport hujjatini bir qarashda ko‘ramiz, bu esa ishni qulay va shaffof qiladi. Smartupning asosiy xususiyatlaridan biri uning qulay mobil ilovasidir, u 24/7 ishlaydi. Uning yordami bilan Londonda bo'lganimda ham Toshkentdagi biznesni nazorat qila olaman va Buxoro yoki Nukusdagi xodimlarning ishini kuzataman.
Tashrif bosqichlarining funksionalligi. Bu xususiyat alohida e'tiborga loyiqdir. Bu real vaqt rejimida xodimlar intizomini kuzatish va ularning ishini optimallashtirish imkonini beradi. Smartup marshrutlarni optimallashtirish va eng yaqin savdo nuqtalarini ko'rish orqali vaqtni tejashga yordam beradi.
Kataloglarda unumli tejash. Smartupdan foydalanib, bizning xodimlarimiz dizaynerlar va ishlab chiquvchilar yordamisiz mustaqil ravishda kataloglar yaratishlari, kerakli narsalarni qo'shishlari, ranglar va shriftlarni tanlashlari mumkin. Bu bizga katta resurslarni, ham vaqt, ham pulni tejash imkonini beradi.
Yuqori texnologiyalar va mobil yechimlar. Bizning biznesimizda zamonaviy texnologiyalar asosiy o'rin tutadi. Smartup sizga nafaqat nazorat qilish, balki biznesingizni yangi bosqichga ko'tarish imkonini beradi. Vaqtni tejash va ish samaradorligini oshirish kompaniyamizda innovatsion yechimlardan foydalanishning asosiy afzalliklari hisoblanadi.
Jarayonlarni avtomatlashtirishning joriy etilishi tufayli 2023 yilda DURUST o'z aylanmasini 15 %ga oshirdi va hujjatlarni qayta ishlash vaqtini 40% ga qisqartirdi. Smartup tizimi har kuni naqd pul oqimiga oid 800-900 ga yaqin hujjatlarni qayta ishlaydi.
Yangi biznes imkoniyatlari
Distribyutsiyada ishlash qiyin ish. Ko'pchilik bunday biznesni yuritish oson deb o'ylaydi - ishlab chiqaruvchi yoki importyordan mahsulotni sotib oling va chakana savdo do'konlariga soting! Ammo buning ortida ulkan jamoaning ulkan mehnati yotadi. Dala xodimlari kompaniyaning yurak klapanlari ekanligiga ishonamiz. Smartup 4 ularning ishini oson va samaraliroq qildi - xodimlarimizga marshrutlash funksiyasini taqdim etdi.
Biz uchun yangi versiyaning ikkinchi asosiy afzalligi debitorlik qarzlarini onlayn tarzda qayta ishlash imkoniyati edi. Debitorlik qarzlari bo'yicha barcha ma'lumotlar real vaqt rejimida mavjud va yangilandi.
Bugungi kunda qanday funktsiyalar qo'llaniladi?
Hozirda biz moliyaviy vositalardan, foto hisobotlardan, merchandayzingdan, KPIdan foydalanamiz va savdo va tashriflarni yaratamiz. Biz Savdo marketingi va Rastalarni tanib olish funktsiyalarini tadbiq etishni rejalashtirmoqdamiz. Bu rivojlangan Yevropa mamlakatlari tomonidan faol foydalaniladigan kuchli vositadir.
Smartup takomillashtirilmoqda va har bir yangi versiya biznes yuritish uchun yanada kuchli va zarur vositalarni taqdim etadi. Smartup X - bu eng so'nggi ishlanma, u yangi darajadagi xavfsizlikka ega va modullar yangilanadi. Bularning barchasi biznes yuritishga ijobiy ta'sir qiladi!
Smartup: Sizning biznes konstruktoringiz
Smartup - bu biznes uchun haqiqiy konstruktor. Uni o'z ehtiyojlaringizga moslashtirib, siz kaftingizda barcha kerakli ma'lumotlarga ega bo'lasiz. Oy oxirida atigi 30 daqiqa - va barcha hisobotlar tayyor. Har kunning oxirida men savdo ma'lumotlarimni darhol ko'raman. Bu shunchalar ajoyib-ki!
Smartup avtomatizatsiyasi yordamida men bir chashka qahva ichib, o‘z biznesimni boshqarishim va nazorat qilishim mumkin. Tizim biror narsa noto'g'ri bo'lsa, darhol ko'rsatadigan sensorlar bilan jihozlangan. Muntazam vazifalar, yig'ilishlarni rejalashtirish va hisobotlarni kutish o'tmishda qoldi. Hamma narsa osonroq, tezroq va aniqroq bo'ldi.
Avtomatlashtirish vaqt pul ekanligini isbotladi. Oddiy muammolarni qo'lda hal qilish o'tmishda qoldi. XXI-asrda tezlik, xavfsizlik va aniqlik asosiy talablardir va Smartupda hammasi mavjud!
So’ngi 10 yilda biznesning o'zgarishi
O'n yil oldingi ish usullari bilan bugungi usullar farqi - osmon bilan yerdek! Qalam va bloknotlar o'tmishda qoldi, bir necha kun davomida hisobot va natijalarni kutish endi tarixga aylandi. Bugungi kunda barcha ishlar Smartup tizimi yuklangan smartfonlar orqali amalga oshirilmoqda, bu esa har bir xodimga KPIni oshirish va ishini baholashda yordam beradi.
2022 yil 2 yanvarda biz Smartupning 5-versiyasiga qanday o'tganimizni eslayman. Hamma ta'tilda edi, men esa ma'lumotlarni yangi versiyaga o'tkazish bilan ovora. Bu uch kun davom etdi va avvaliga afsuslandim. Ammo tez orada men o'zimning harakatlarim uchun o'zimdan minnatdor bo'ldim - yangi versiyani joriy etish samarasi barcha sa'y-harakatlarni va qurbon qilingan bayram tantanalarini oqladi!
Kelajakka nazar
O'zbekistonda distribyutsiya kelajagi dinamik bo'lishini va'da qilmoqda. Mutaxassislarning fikriga ko'ra, bugungi kunda bozorning qariyb 20 %ini tashkil etuvchi supermarketlar tarmog'ining ulushi tez o'sib, an'anaviy kichik chakana savdo nuqtalari bilan raqobatga kirishadi. Masalan, Rossiyada supermarketlar tarmog‘ining ulushi 80 %ni tashkil etadi va O‘zbekiston ham bu tendentsiyaga amal qilishi mumkin.
Bugungi kunda O‘zbekiston bozorida “Korzinka” va “Makro” kabi bir qancha yirik o‘yinchilar bor va ular o‘z pozitsiyalarini saqlab qolishlari mumkin. Biroq, yangi kompaniyalar soni ortishi kutilmoqda. Masalan, joriy yilda yangi tarmoq – Niderlandiyaning Spar do’konlari ochish rejalashtirilgan. Bu oldinga katta qadam!
Agar umuman xalqaro distribyutor kompaniyalar haqida gapiradigan bo'lsak, ular hali ko'p emas. Buning sababi O'zbekiston bozorining o'ziga xosligi, bu erda muvaffaqiyatli biznes moslashuvchanlikni va mahalliy an'analarni hisobga olishni talab qiladi. O‘zbek ishbilarmonlik an’analari o‘z qoidalarini belgilaydi va xalqaro kompaniyalar ushbu noyob bozorda raqobatlashish uchun moslashishga tayyor bo‘lishlari kerak.
O'zbekistonning distribyutor olami o'z rivojlanishi va takomillashuvini davom ettirmoqda. Avtomatlashtirish nafaqat biznes vakillarining ishini soddalashtirishga, balki kompaniyalarni xalqaro bozorda raqobatbardosh qilishga ham yordam beradi. XXI asr globallashuvning jadal rivojlanish davri bo'ldi, yangi qoidalar belgilangan talablarni o'zgartiradi. Jarayonning moslashuvchanligi tezda moslashishga va talabgor bo'lishga yordam beradi!