O‘zbekistonda maishiy kimyo bozori barqaror o‘sish sur’atini ko‘rsatmoqda, bu iste’molchilarning xohish-istaklarining o‘zgarishi va mahalliy ishlab chiqarishning rivojlanishini aks ettiradi. Bu urbanizatsiya sharoitlari bilan bog'liq bo'lib, natijada aholi daromadlarining ortishi va gigiyena bo'yicha xabardorligining oshishi, yuvish va tozalash vositalari va boshqalarga bo'lgan talabni oshiradi.
Bozorni shakllantirishda Unilever, Procter & Gamble, Henkel kabi xalqaro brendlar hamda mahalliy ishlab chiqaruvchilar, jumladan Artel va Sino Chemical kompaniyalari o‘zbekistonlik iste’molchi ehtiyojlariga moslashtirilgan maishiy kimyo liniyalarini faol rivojlantirmoqdalar.
Ushbu segmentning rivojlanishiga qanday omillar yordam beradi? Ishtirokchilar O‘zbekiston bozorining o‘ziga xos xususiyatlariga qanday moslashadi? Va yangi kompaniyalar uchun qanday imkoniyatlar ochilmoqda? SV-Cluster distribyutorlik kompaniyasining tijorat direktori Vladimir Yevsyutin bilan interv’yu mamlakatdagi maishiy kimyoning kelajagini belgilovchi asosiy tendentsiyalar, muammolar va istiqbollarni ochib beradi.
Bozorni shakllantirishda Unilever, Procter & Gamble, Henkel kabi xalqaro brendlar hamda mahalliy ishlab chiqaruvchilar, jumladan Artel va Sino Chemical kompaniyalari o‘zbekistonlik iste’molchi ehtiyojlariga moslashtirilgan maishiy kimyo liniyalarini faol rivojlantirmoqdalar.
Ushbu segmentning rivojlanishiga qanday omillar yordam beradi? Ishtirokchilar O‘zbekiston bozorining o‘ziga xos xususiyatlariga qanday moslashadi? Va yangi kompaniyalar uchun qanday imkoniyatlar ochilmoqda? SV-Cluster distribyutorlik kompaniyasining tijorat direktori Vladimir Yevsyutin bilan interv’yu mamlakatdagi maishiy kimyoning kelajagini belgilovchi asosiy tendentsiyalar, muammolar va istiqbollarni ochib beradi.
Kompaniya haqida
SV-Cluster yosh, ammo tez rivojlanayotgan distribyutor kompaniya bo‘lib, 2021 yildan buyon O‘zbekiston bozorida faoliyat yuritadi. Nisbatan qisqa muddatga qaramay, biz allaqachon ishonchli hamkor sifatida o'zimizni ko'rsatdik.
Bizning portfelimiz 4-5 ta brendni o'z ichiga oladi, jumladan Turkiyaning yetakchi ishlab chiqaruvchilari. Bular ABC Deterjanning maishiy kimyo mahsulotlari, “Hayat Kimya” zavodining “Papia” brendining qog‘oz mahsulotlari, shuningdek, gigiena vositalari: Molfix bolalar tagliklari va kattalar uchun “Evony” tagliklari.
Biz bir nechta yirik zavodlar bilan hamkorlik qilamiz va bir qator sohalarda yetakchi o'rinlarni egallab turibmiz. Bu muvaffaqiyatga bizning professionalligimiz, sifatli mahsulotlarimiz va bozor ehtiyojlarini aniq tushunishimiz tufayli erishildi.
Bizning portfelimiz 4-5 ta brendni o'z ichiga oladi, jumladan Turkiyaning yetakchi ishlab chiqaruvchilari. Bular ABC Deterjanning maishiy kimyo mahsulotlari, “Hayat Kimya” zavodining “Papia” brendining qog‘oz mahsulotlari, shuningdek, gigiena vositalari: Molfix bolalar tagliklari va kattalar uchun “Evony” tagliklari.
Biz bir nechta yirik zavodlar bilan hamkorlik qilamiz va bir qator sohalarda yetakchi o'rinlarni egallab turibmiz. Bu muvaffaqiyatga bizning professionalligimiz, sifatli mahsulotlarimiz va bozor ehtiyojlarini aniq tushunishimiz tufayli erishildi.
O'zbekistonda ulgurji savdo
O‘zbekiston bozorining boshqa MDH mamlakatlari bilan solishtirganda o‘ziga xos xususiyati Traditional Trade (an’anaviy chakana savdo) Modern Trade (zamonaviy chakana savdo tarmoqlari) sezilarli ustunligidir. Qozog‘istonda Moden Trade bozorning qariyb 40-50% niegallagan bo‘lsa, O‘zbekistonda uning ulushi hatto yirik kompaniyalar orasida ham atigi 10-20% ni tashkil etadi.
Distributsiya uchun bu butunlay boshqa ish sharoitlarini yaratadi. Masalan, Qozog‘iston bozoriga chiqayotgan xorijiy kompaniya bor-yo‘g‘i 20 ta yirik hamkor bilan hamkorlik qilib, bozorning 40–50% ni qamrab oladi. O‘zbekistonda esa vaziyat boshqacha: bu yerda bozorga muvaffaqiyatli kirish uchun minglab kichik mijozlar bilan muloqot qilish kerak.
Bu xususiyat yirik xalqaro ishlab chiqaruvchilarni chakana savdo nuqtalarining murakkab tarmog'ini boshqarishni o'z zimmasiga olgan distribyutor kompaniyalar bilan shartnomalar tuzishga majbur qiladi. Shu bois O‘zbekistonda distribyutorlar xizmatlariga talab yuqoriligicha qolmoqda va ularning bozor rivojlanishidagi roli muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Distributsiya uchun bu butunlay boshqa ish sharoitlarini yaratadi. Masalan, Qozog‘iston bozoriga chiqayotgan xorijiy kompaniya bor-yo‘g‘i 20 ta yirik hamkor bilan hamkorlik qilib, bozorning 40–50% ni qamrab oladi. O‘zbekistonda esa vaziyat boshqacha: bu yerda bozorga muvaffaqiyatli kirish uchun minglab kichik mijozlar bilan muloqot qilish kerak.
Bu xususiyat yirik xalqaro ishlab chiqaruvchilarni chakana savdo nuqtalarining murakkab tarmog'ini boshqarishni o'z zimmasiga olgan distribyutor kompaniyalar bilan shartnomalar tuzishga majbur qiladi. Shu bois O‘zbekistonda distribyutorlar xizmatlariga talab yuqoriligicha qolmoqda va ularning bozor rivojlanishidagi roli muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Mintaqadagi vaziyat
So‘nggi 6-7 yil ichida O‘zbekiston bozori rivojlanishda sezilarli o’sishni ko‘rsatdi. Biroq, bunday qisqa vaqt MDH mamlakatlarida mavjud bo'lgan kompaniyalar va riteylerlarning yirik tarmog'ini shakllantirish uchun yetarli emas edi. Misol uchun, Magnit Cosmetic va Magnum kabi tarmoqlar bozorni rivojlantirishga kirishdi va hali rivojlanishning dastlabki bosqichida. Taqqoslash uchun, Rossiyada shunga o'xshash tuzilmalar 20 yil davomida shakllangan.
Bugungi kunda O‘zbekistonda Modern Trade (zamonaviy savdo tarmoqlari) ulushi atigi 10-20% ni tashkil etgan bo‘lsa, Qozog‘istonda bu ko‘rsatkich 40-50% ga yetadi. Bozorning ushbu tuzilishi xorijiy ishlab chiqaruvchilarni o'n minglab kichik chakana savdo nuqtalari bilan ishlashga qodir bo'lgan mahalliy distribyutor kompaniyalar bilan hamkorlikni tanlashga majbur qiladi. Bu mamlakatda distribyutorlarga bo‘lgan talabning yuqoriligini, ayniqsa, mahalliy ishlab chiqarishning o‘sishi sharoitida tushuntiradi.
Bugungi kunda O‘zbekistonda Modern Trade (zamonaviy savdo tarmoqlari) ulushi atigi 10-20% ni tashkil etgan bo‘lsa, Qozog‘istonda bu ko‘rsatkich 40-50% ga yetadi. Bozorning ushbu tuzilishi xorijiy ishlab chiqaruvchilarni o'n minglab kichik chakana savdo nuqtalari bilan ishlashga qodir bo'lgan mahalliy distribyutor kompaniyalar bilan hamkorlikni tanlashga majbur qiladi. Bu mamlakatda distribyutorlarga bo‘lgan talabning yuqoriligini, ayniqsa, mahalliy ishlab chiqarishning o‘sishi sharoitida tushuntiradi.
Kadrlar tanqisligi
Biznes uchun asosiy muammolardan biri kadrlar tanqisligi bo'lib qolmoqda. Vaziyat pandemiya davrida, hududlardan kelgan ishchilar ommaviy ravishda uylariga qaytganida yomonlashdi. Shu bilan birga, hududlarda mahalliy ishlab chiqarish, xususiy klinikalar, xizmat ko‘rsatish markazlari rivojlana boshladi, bu esa poytaxtga kelib ishlashga bo‘lgan ehtiyojni kamaytirdi. Ma’lumotlarga ko‘ra, bugungi kunda Toshkent shahri va viloyatlar o‘rtasidagi maoshlardagi farq minimal – ko‘pincha atigi 100 dollar atrofida bo‘lib, bu to‘liq ijara haqiga sarflanadi.
Qo'shimcha omil yetkazib berish ekotizimining rivojlanishi bo'ldi, masalan, Uzum platformasi. Ilgari savdo vakillari bo‘lib ishlagan ko‘plab yoshlar call-markazlar va logistikaga o‘tishni boshladi. Natijada, ushbu sektor xodimlarning muhim qismini tortib oldi, bu esa sotish va distributsiya sektoridagi ish haqiga ta'sir ko'rsatdi.
Qo'shimcha omil yetkazib berish ekotizimining rivojlanishi bo'ldi, masalan, Uzum platformasi. Ilgari savdo vakillari bo‘lib ishlagan ko‘plab yoshlar call-markazlar va logistikaga o‘tishni boshladi. Natijada, ushbu sektor xodimlarning muhim qismini tortib oldi, bu esa sotish va distributsiya sektoridagi ish haqiga ta'sir ko'rsatdi.
Biznes muhitidagi o'zgarishlar
Keyingi yillarda O‘zbekistonda biznes yuritish uchun sharoitlar yanada qulaylashdi. Masalan, bojxona tartib-taomillarining soddalashtirilgani tovarlarning bojxona rasmiylashtiruvini tezroq amalga oshirish imkonini beradi. Kompaniyamiz 2023-yilda 2-darajali xo‘jalik operatori maqomini olgan holda, tovarlarni chegaradan do‘kon tokchasigacha yetkazib berish va sotish muddatini ikki kunga qisqartirdi. Bu FMCG toifasi, ayniqsa, saqlash muddati qisqa bo'lgan mahsulotlar uchun juda muhimdir.
Biroq, barcha o'zgarishlar ijobiy emas. Agar 2022-yilning to‘rtinchi choragida maishiy yuvish va tozalash vositalarining narxlari har oyda 1,1-2,5% ga oshgan bo‘lsa, 2023-yil boshida narxlar atigi 0,7% ga oshgan. Keskin sakrash 2024-yilning yanvar oyida, maishiy kimyo uchun bojxona imtiyozlarini bekor qilinganida sodir bo’ldi, bu esa mahsulotlar tannarxining 40% ga oshishiga olib keldi. Ilgari kir yuvish kukunining narxi 60 ming so‘m atrofida bo‘lgan bo‘lsa, hozir 95-100 ming so‘mga yetdi. Bu iste'molchilarning xarid qobiliyatining keskin pasayishiga olib keldi.
Soliq va bojxona siyosatidagi o'zgarishlar import o'rnini bosishni rivojlantirishga qaratilganligini tushunib, korxonalar moslashish zaruriyatiga duch kelmoqda. Biroq, natijalar hali aniq emas. Ehtimol, cheklovlarni olib tashlash yoki boshqa o'zgarishlar bosqichma-bosqich amalga oshirilishi kerak edi, shunda biznes ham, iste'molchilar ham ularga moslashishi mumkin bo’lardi! Chirchiq kabi tumanlarda ishlab chiqarish zavodlarining qurilishi davom etmoqda.
Men kelgusi 5-10 yil ichida bozor tuzilishi Modern trade foydasiga sezilarli darajada o'zgarishini bashorat qilaman. Bu nafaqat tarmoqli riteyl rivojlantirishni, balki korxonalar moliyaviy barqarorlikni moslashtira olishi va saqlab turishi uchun iqtisodiy islohotlarda yumshoqroq o'tishni ham talab qiladi.
Biroq, barcha o'zgarishlar ijobiy emas. Agar 2022-yilning to‘rtinchi choragida maishiy yuvish va tozalash vositalarining narxlari har oyda 1,1-2,5% ga oshgan bo‘lsa, 2023-yil boshida narxlar atigi 0,7% ga oshgan. Keskin sakrash 2024-yilning yanvar oyida, maishiy kimyo uchun bojxona imtiyozlarini bekor qilinganida sodir bo’ldi, bu esa mahsulotlar tannarxining 40% ga oshishiga olib keldi. Ilgari kir yuvish kukunining narxi 60 ming so‘m atrofida bo‘lgan bo‘lsa, hozir 95-100 ming so‘mga yetdi. Bu iste'molchilarning xarid qobiliyatining keskin pasayishiga olib keldi.
Soliq va bojxona siyosatidagi o'zgarishlar import o'rnini bosishni rivojlantirishga qaratilganligini tushunib, korxonalar moslashish zaruriyatiga duch kelmoqda. Biroq, natijalar hali aniq emas. Ehtimol, cheklovlarni olib tashlash yoki boshqa o'zgarishlar bosqichma-bosqich amalga oshirilishi kerak edi, shunda biznes ham, iste'molchilar ham ularga moslashishi mumkin bo’lardi! Chirchiq kabi tumanlarda ishlab chiqarish zavodlarining qurilishi davom etmoqda.
Men kelgusi 5-10 yil ichida bozor tuzilishi Modern trade foydasiga sezilarli darajada o'zgarishini bashorat qilaman. Bu nafaqat tarmoqli riteyl rivojlantirishni, balki korxonalar moliyaviy barqarorlikni moslashtira olishi va saqlab turishi uchun iqtisodiy islohotlarda yumshoqroq o'tishni ham talab qiladi.
Yangi qoidalarga moslashish va biznesni kengaytirish
Maishiy kimyo mahsulotlarini tarqatishga ixtisoslashgan kompaniyamiz bozorda mustahkam o'rin egalladi. 2024-yilning noyabr oyida biz joriy yilning asosiy maqsadlaridan biriga erishdik, portfelimizni kengaytirdik va FOOD segmentiga kirdik. Xususan, biz gazak mahsulotlariga e'tibor qaratdik.
Ushbu qadam kompaniyamiz uchun strategik rivojlanishning mantiqiy davomi bo'ldi, chunki biz ushbu segmentda katta salohiyatga egamiz. Snack toifasi dinamik o'sish va barqaror talab bilan tavsiflanadi. Zamonaviy iste'molchi tobora ko'proq uy va ofis yoki sayohat uchun qulay va mazali gazaklarni tanlaydi.
Yaqin kelajakdagi rejalarimizga gazaklar assortimentini kengaytirish va oziq-ovqat mahsulotlarining yangi toifalarini kiritish kiradi. Bizning maqsadimiz mijozlarimizga yanada kengroq va xilma-xil mahsulotlar katalogini taklif qilish, shuningdek, kompaniyaning bozordagi o'rnini mustahkamlashdir.
Ushbu qadam nafaqat mijozlarimizning hozirgi ehtiyojlarini qondirish, balki ularning umidlarini qondirish, o'sish va innovatsiyalar uchun yangi imkoniyatlar yaratishga sodiqligimizni anglatadi.
Ushbu qadam kompaniyamiz uchun strategik rivojlanishning mantiqiy davomi bo'ldi, chunki biz ushbu segmentda katta salohiyatga egamiz. Snack toifasi dinamik o'sish va barqaror talab bilan tavsiflanadi. Zamonaviy iste'molchi tobora ko'proq uy va ofis yoki sayohat uchun qulay va mazali gazaklarni tanlaydi.
Yaqin kelajakdagi rejalarimizga gazaklar assortimentini kengaytirish va oziq-ovqat mahsulotlarining yangi toifalarini kiritish kiradi. Bizning maqsadimiz mijozlarimizga yanada kengroq va xilma-xil mahsulotlar katalogini taklif qilish, shuningdek, kompaniyaning bozordagi o'rnini mustahkamlashdir.
Ushbu qadam nafaqat mijozlarimizning hozirgi ehtiyojlarini qondirish, balki ularning umidlarini qondirish, o'sish va innovatsiyalar uchun yangi imkoniyatlar yaratishga sodiqligimizni anglatadi.
Biznesni o'zgartirish: daftardan aqlli tizimlargacha
Jarayonni avtomatlashtirish masalasi nozik va ko'p qirrali jihat bo'lib, uni bir necha tomondan ko'rib chiqish kerak. Avvalo, avtomatlashtirish ikkita asosiy afzalliklarni beradi: tizim integratsiyasi uchun keng imkoniyatlar va vazifalarni bajarish tezligini oshirish.
Ilgari kerakli ma'lumotlarni olish uchun Excelda hisobotlarni yaratish uchun soatlab vaqt sarflashingiz kerak edi - o'qish va tahlil qilish qiyin bo'lgan ulkan elektron jadvallarni yaratardik. Bugungi kunda, to'g'ri sozlangan instrumentlar paneli tufayli barcha kerakli ma'lumotlarni bir necha klik orqali olish mumkin.
Ikki ish davrini - "avtomatlashtirishdan oldin" va "avtomatlashtirish davrida" taqqoslaganda, biz sezilarli farqlar haqida ishonch bilan gapirishimiz mumkin. Bu osmon va yer o’rtasidagi farq kabi. Ilgari biz bloknot va kalkulyatorlardan foydalanardik va hisob-kitoblar bir necha soat davom etardi. Masalan, hisobot yaratish yoki tahliliy ma'lumotlarni olish uchun ko'p ma'lumotlarni qo'lda yig'ish va qayta ishlash kerak edi. Bugun vaziyat keskin o'zgardi.
Foto hisobotlarni qo'lda yuklab olish va rahbarga yuborish kerak bo'lgan vaqtni eslayman. Biz tom ma'noda bitta fotosuratni yuklash uchun Internetni qidirdik! Endi bularning barchasi onlayn va bir necha soniya ichida amalga oshiriladi.
Ilgari kerakli ma'lumotlarni olish uchun Excelda hisobotlarni yaratish uchun soatlab vaqt sarflashingiz kerak edi - o'qish va tahlil qilish qiyin bo'lgan ulkan elektron jadvallarni yaratardik. Bugungi kunda, to'g'ri sozlangan instrumentlar paneli tufayli barcha kerakli ma'lumotlarni bir necha klik orqali olish mumkin.
Ikki ish davrini - "avtomatlashtirishdan oldin" va "avtomatlashtirish davrida" taqqoslaganda, biz sezilarli farqlar haqida ishonch bilan gapirishimiz mumkin. Bu osmon va yer o’rtasidagi farq kabi. Ilgari biz bloknot va kalkulyatorlardan foydalanardik va hisob-kitoblar bir necha soat davom etardi. Masalan, hisobot yaratish yoki tahliliy ma'lumotlarni olish uchun ko'p ma'lumotlarni qo'lda yig'ish va qayta ishlash kerak edi. Bugun vaziyat keskin o'zgardi.
Foto hisobotlarni qo'lda yuklab olish va rahbarga yuborish kerak bo'lgan vaqtni eslayman. Biz tom ma'noda bitta fotosuratni yuklash uchun Internetni qidirdik! Endi bularning barchasi onlayn va bir necha soniya ichida amalga oshiriladi.
Tajriba almashish va global istiqbol
Asosiy imkoniyatlardan biri mijozlar bilan ishlashni optimallashtirish, tahliliy vositalarni kuchaytirish va sotuvlar ustidan nazoratni yaxshilash imkonini beruvchi CRM tizimlarini (Mijozlar bilan munosabatlarni boshqarish) joriy etish va rivojlantirishdir. Bundan tashqari, masofaviy savdo bo'limlarini yaratish tajribasiga ega bo'lgan chet elliklarni jalb qilish ham ushbu jarayonlarni tezlashtirishga yordam beradi.
O‘zbekiston allaqachon bunday texnologiyalarni rivojlantirish uchun jozibador maydonga aylanib bo’lgan. Ozon kabi yirik kompaniyalar o'zlarining call-markazlarini shu yerda joylashtiradilar. Men yaqinda ushbu call-markazlaridan biriga tashrif buyurdim va ularning o'ziga xos korporativ madaniyatidan hayratda qoldim. Xodimlar tik turgan yoki ofis bo’ylab harakat qilishadi, bu ularning faoliyatini rag'batlantiradi. Bu butunlay boshqacha yondashuv va u ilhomlantiradi.
Ishonchim komilki, kelgusida o‘zbekistonlik mutaxassislar bunday call-markazlarni mustaqil ravishda boshqara oladilar, bu esa mamlakatda distributsiyani tubdan o‘zgartiradi.
O‘zbekistonga kelgan xorijliklar bozorni o‘zgartirishda muhim rol o‘ynaydi. Ular o‘z tajribalari bilan o‘rtoqlashdi, mahalliy mutaxassislarni o‘rgatdi va tadbirkorlikni yuritish bo‘yicha tushunchalarini kengaytirdi. Ushbu bilim almashinuvi yangi ufqlarni ochadi.
Biz uchun nafaqat o‘zgarishlarni kuzatish, balki bir qadam oldinda bo‘lish muhim. Biz qo‘shni davlatlar va jahon bozoridagi muvaffaqiyatli misollarni diqqat bilan ko‘rib chiqishimiz, ularni o‘z voqeligimizga moslashtirib, faoliyatimizga tatbiq etishimiz kerak.
O‘zbekiston allaqachon bunday texnologiyalarni rivojlantirish uchun jozibador maydonga aylanib bo’lgan. Ozon kabi yirik kompaniyalar o'zlarining call-markazlarini shu yerda joylashtiradilar. Men yaqinda ushbu call-markazlaridan biriga tashrif buyurdim va ularning o'ziga xos korporativ madaniyatidan hayratda qoldim. Xodimlar tik turgan yoki ofis bo’ylab harakat qilishadi, bu ularning faoliyatini rag'batlantiradi. Bu butunlay boshqacha yondashuv va u ilhomlantiradi.
Ishonchim komilki, kelgusida o‘zbekistonlik mutaxassislar bunday call-markazlarni mustaqil ravishda boshqara oladilar, bu esa mamlakatda distributsiyani tubdan o‘zgartiradi.
O‘zbekistonga kelgan xorijliklar bozorni o‘zgartirishda muhim rol o‘ynaydi. Ular o‘z tajribalari bilan o‘rtoqlashdi, mahalliy mutaxassislarni o‘rgatdi va tadbirkorlikni yuritish bo‘yicha tushunchalarini kengaytirdi. Ushbu bilim almashinuvi yangi ufqlarni ochadi.
Biz uchun nafaqat o‘zgarishlarni kuzatish, balki bir qadam oldinda bo‘lish muhim. Biz qo‘shni davlatlar va jahon bozoridagi muvaffaqiyatli misollarni diqqat bilan ko‘rib chiqishimiz, ularni o‘z voqeligimizga moslashtirib, faoliyatimizga tatbiq etishimiz kerak.
Raqobat haqida
Yirik ishlab chiqaruvchilarning o'z distribyutorlik kompaniyalarini ochish tendentsiyasi bozor evolyutsiyasini aks ettiruvchi haqiqatdir. O'zbekistonda mahalliy darajada bu ayniqsa yaqqol seziladi. Bu bir tomondan mustaqil distribyutorlar uchun raqobatni yuzaga keltirsa, ikkinchi tomondan hamkorlik va rivojlanish uchun yangi imkoniyatlar ochadi.
Bozorga kirgan yirik kompaniyalar ko'pincha o'zlarining distributsiya tuzilmalarini tashkil qilishni afzal ko'radilar. Bu ularga o'z brendini ilgari surishning har bir bosqichini nazorat qilish imkonini beradi. Biroq, mustaqil distribyutorlar buni tahdid sifatida qabul qilmasliklari, balki imkoniyat sifatida ko'rishlari muhimdir.
Masalan, agar ishlab chiqaruvchi O‘zbekistonda o‘z brendini rivojlantirishni rejalashtirsa, muqarrar ravishda operatsion resurslar: omborlar, transport, ofis maydoni, bojxona omborlari kerak bo‘ladi. Ushbu o'zgarishlarga qarshilik ko'rsatish o'rniga, siz o'z resurslaringizni ijaraga yoki birgalikdagi hamkorlik orqali taklif qilishingiz mumkin. Bu sizga yirik kompaniyalar bilan aloqada bo'lganingizda ham daromad olish imkonini beradi.
Bozorga kirgan yirik kompaniyalar ko'pincha o'zlarining distributsiya tuzilmalarini tashkil qilishni afzal ko'radilar. Bu ularga o'z brendini ilgari surishning har bir bosqichini nazorat qilish imkonini beradi. Biroq, mustaqil distribyutorlar buni tahdid sifatida qabul qilmasliklari, balki imkoniyat sifatida ko'rishlari muhimdir.
Masalan, agar ishlab chiqaruvchi O‘zbekistonda o‘z brendini rivojlantirishni rejalashtirsa, muqarrar ravishda operatsion resurslar: omborlar, transport, ofis maydoni, bojxona omborlari kerak bo‘ladi. Ushbu o'zgarishlarga qarshilik ko'rsatish o'rniga, siz o'z resurslaringizni ijaraga yoki birgalikdagi hamkorlik orqali taklif qilishingiz mumkin. Bu sizga yirik kompaniyalar bilan aloqada bo'lganingizda ham daromad olish imkonini beradi.
Mahalliy ishlab chiqarishning muammolari
O‘zbekistonda maxsus iqtisodiy zonalarda yangi ishlab chiqarish quvvatlari ko‘pincha mahalliy tadbirkorlar tomonidan emas, balki xorijiy kompaniyalar tomonidan tashkil etiladi. Xorijiy brendlar o'z brendlari ostida ishlab chiqarish korxonalarini ochish orqali xarajatlarni kamaytirish uchun soliqlarni kamaytirish va bojxona to'lovlaridan ozod qilish kabi imtiyozlardan foydalanadilar. Bu ichki va tashqi bozorda raqobatlasha oladigan mahalliy brendlar rivojlanishini sekinlashtiradi.
Biroq, allaqachon ijobiy misollar mavjud. Samarqand viloyatida mahalliy brendlar faol qo‘llab-quvvatlanmoqda. Masalan, yoqilg'i quyish shoxobchalarida va do'konlarda Grand Quality Water va VIDA kabi mahalliy suv ishlab chiqaruvchilarning mahsulotlarini uchratasiz. U yerda an’anaviy Nestle yoki Shaffofni uchratmaysiz. Bunday yondashuv iqtisodiyotni mustahkamlash va yangi ish o‘rinlarini yaratishga xizmat qilmoqda, bu esa hududlarning barqaror rivojlanishida muhim ahamiyatga ega.
Biroq, allaqachon ijobiy misollar mavjud. Samarqand viloyatida mahalliy brendlar faol qo‘llab-quvvatlanmoqda. Masalan, yoqilg'i quyish shoxobchalarida va do'konlarda Grand Quality Water va VIDA kabi mahalliy suv ishlab chiqaruvchilarning mahsulotlarini uchratasiz. U yerda an’anaviy Nestle yoki Shaffofni uchratmaysiz. Bunday yondashuv iqtisodiyotni mustahkamlash va yangi ish o‘rinlarini yaratishga xizmat qilmoqda, bu esa hududlarning barqaror rivojlanishida muhim ahamiyatga ega.
O'zbekistonda maishiy kimyo bozorida raqobat
BusinesStatning juda qiziq statistik maʼlumotlarini keltirmoqchiman: 2021-yilda Oʻzbekistondan maishiy kimyo mahsulotlari eksporti yuqori taqqoslash bazasi tufayli 28,5% ga ya`ni 6 ming tonnagacha qisqardi. 2022-yilda eksport hajmi 38,5% ga o‘sib, 8,3 ming tonnani tashkil etdi, Rossiya va Qozog‘istonga yetkazib berish esa mos ravishda 10 va 3 barobarga oshdi.
Bu yaxshi ko'rsatkichlar, ammo segment muammoli bo'lib qolmoqda. Mamlakatda import qilinadigan tovarlar bilan raqobatlasha oladigan mahalliy brendlar deyarli yo‘q. Bu yerda asosiy "raqobatchilar" qonunni buzgan holda ishlab chiqarilgan va sotiladigan kontrafaktlardir.
Taqqoslash uchun, boshqa segmentlarda, masalan, qadoqlangan suv yoki oziq-ovqat mahsulotlarida, mahalliy kompaniyalar importni muvaffaqiyatli siqib chiqarmoqda. Misol uchun, NMedov quruq aralashmalarining mahalliy brendlari Big Bon va Rolton o'rnini egalladi, o'zbek shirinliklari esa xorijiy analoglarga munosib raqobatchilardir. Bu tarmoqlar yillar davomida iste’molchilar talabiga moslashgan holda rivojlanib bormoqda.
Biroq, kimyoviy tozalash vositalari segmentida vaziyat boshqacha. Mahalliy brendlar orasida faqat bir nechtasini sanab o’tish mumkin: "Zelyoniy Chay", "Kristal", "Beryozovaya Rosha" kukunlari. Tagliklar segmentida Kippers va Lalaku ajralib turadi, ular ham avval import bilan shug’ullanishgan, keyin esa o'z ishlab chiqarishini yo'lga qo'yishdi. Biroq, bunday misollar juda kam uchraydi.
Muammo ham mahalliy brendlarga ishonch yo'qligidadir. Masalan, Rossiyada Tide va Ariel bilan birga mahalliy Suxinskiy XimZavod mahsulotlari muvaffaqiyatli raqobatlashadi. Bu misol shuni ko'rsatadiki, sifatli mahalliy mahsulot bozorda o'z o'rnini topa oladi.
Qog'oz mahsulotlari segmentida import xomashyosini qayta qadoqlaydigan ELMA kabi brendlar tufayli vaziyat biroz yaxshiroq. Biroq O‘zbekistonda haligacha to‘liq ishlab chiqarish tsikli mavjud emas, bu esa sanoatning rivojlanishini cheklaydi.
Bu yaxshi ko'rsatkichlar, ammo segment muammoli bo'lib qolmoqda. Mamlakatda import qilinadigan tovarlar bilan raqobatlasha oladigan mahalliy brendlar deyarli yo‘q. Bu yerda asosiy "raqobatchilar" qonunni buzgan holda ishlab chiqarilgan va sotiladigan kontrafaktlardir.
Taqqoslash uchun, boshqa segmentlarda, masalan, qadoqlangan suv yoki oziq-ovqat mahsulotlarida, mahalliy kompaniyalar importni muvaffaqiyatli siqib chiqarmoqda. Misol uchun, NMedov quruq aralashmalarining mahalliy brendlari Big Bon va Rolton o'rnini egalladi, o'zbek shirinliklari esa xorijiy analoglarga munosib raqobatchilardir. Bu tarmoqlar yillar davomida iste’molchilar talabiga moslashgan holda rivojlanib bormoqda.
Biroq, kimyoviy tozalash vositalari segmentida vaziyat boshqacha. Mahalliy brendlar orasida faqat bir nechtasini sanab o’tish mumkin: "Zelyoniy Chay", "Kristal", "Beryozovaya Rosha" kukunlari. Tagliklar segmentida Kippers va Lalaku ajralib turadi, ular ham avval import bilan shug’ullanishgan, keyin esa o'z ishlab chiqarishini yo'lga qo'yishdi. Biroq, bunday misollar juda kam uchraydi.
Muammo ham mahalliy brendlarga ishonch yo'qligidadir. Masalan, Rossiyada Tide va Ariel bilan birga mahalliy Suxinskiy XimZavod mahsulotlari muvaffaqiyatli raqobatlashadi. Bu misol shuni ko'rsatadiki, sifatli mahalliy mahsulot bozorda o'z o'rnini topa oladi.
Qog'oz mahsulotlari segmentida import xomashyosini qayta qadoqlaydigan ELMA kabi brendlar tufayli vaziyat biroz yaxshiroq. Biroq O‘zbekistonda haligacha to‘liq ishlab chiqarish tsikli mavjud emas, bu esa sanoatning rivojlanishini cheklaydi.
Xorijiy kompaniyalar uchun O‘zbekiston bozori qanchalik qiziq?
O‘zbekiston strategik joylashuvi va iqtisodiy salohiyati bilan xorijiy o‘yinchilarda katta qiziqish uyg‘otmoqda.
Qulay logistika markazi. Oʻzbekiston Markaziy Osiyoning markazida joylashgan boʻlib, 80 milliondan ortiq aholiga ega bozorlarga (jumladan, Qozogʻiston, Tojikiston, Qirgʻiziston, Turkmaniston va Afgʻoniston) kirish imkonini beradi. Bu mamlakatni mintaqadagi transport va savdo zanjirlarining muhim qismiga aylantiradi.
Yosh va o'sib borayotgan aholi. 2024 yilgi maʼlumotlarga koʻra, Oʻzbekiston aholisi qariyb 36 million kishi boʻlib, aholisining 50% dan ortigʻini 30 yoshgacha boʻlganlar tashkil etadi. Bu tovarlar, xizmatlar va infratuzilma loyihalariga yuqori talabni yaratadi.
Iqtisodiy o'sish. Jahon banki ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekiston yalpi ichki mahsulotning barqaror o‘sishini ko‘rsatmoqda – 2023 yilda taxminan 5,6%. Infratuzilma, qishloq xo‘jaligi va sanoatga yo‘naltirilayotgan investitsiyalar davlat tomonidan faol qo‘llab-quvvatlanmoqda.
Biznes uchun jozibadorlik. 2023-yilda biznes yuritishning qulayligi reytingida O‘zbekiston 190 davlat orasida 69-o‘ringa ko‘tarilib, investorlar uchun shart-sharoit bosqichma-bosqich yaxshilanayotganidan dalolat beradi.
Hamkorlik. O‘zbekiston mintaqa davlatlari, jumladan, Afg‘oniston bilan yaxshi qo‘shnichilik munosabatlarini saqlab kelmoqda, bu esa uni xalqaro hamkorlikning ishonchli hamkoriga aylantiradi.
Xorijiy kompaniyalar O‘zbekistonni nafaqat o‘sib borayotgan bozor, balki uzoq muddatli sarmoya kiritish salohiyati sifatida ham ko‘rilmoqda. Biroq xalqaro darajaga chiqish uchun mamlakatimizda islohotlarni davom ettirish, zamonaviy standartlarni joriy etish muhim ahamiyatga ega.
Qulay logistika markazi. Oʻzbekiston Markaziy Osiyoning markazida joylashgan boʻlib, 80 milliondan ortiq aholiga ega bozorlarga (jumladan, Qozogʻiston, Tojikiston, Qirgʻiziston, Turkmaniston va Afgʻoniston) kirish imkonini beradi. Bu mamlakatni mintaqadagi transport va savdo zanjirlarining muhim qismiga aylantiradi.
Yosh va o'sib borayotgan aholi. 2024 yilgi maʼlumotlarga koʻra, Oʻzbekiston aholisi qariyb 36 million kishi boʻlib, aholisining 50% dan ortigʻini 30 yoshgacha boʻlganlar tashkil etadi. Bu tovarlar, xizmatlar va infratuzilma loyihalariga yuqori talabni yaratadi.
Iqtisodiy o'sish. Jahon banki ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekiston yalpi ichki mahsulotning barqaror o‘sishini ko‘rsatmoqda – 2023 yilda taxminan 5,6%. Infratuzilma, qishloq xo‘jaligi va sanoatga yo‘naltirilayotgan investitsiyalar davlat tomonidan faol qo‘llab-quvvatlanmoqda.
Biznes uchun jozibadorlik. 2023-yilda biznes yuritishning qulayligi reytingida O‘zbekiston 190 davlat orasida 69-o‘ringa ko‘tarilib, investorlar uchun shart-sharoit bosqichma-bosqich yaxshilanayotganidan dalolat beradi.
Hamkorlik. O‘zbekiston mintaqa davlatlari, jumladan, Afg‘oniston bilan yaxshi qo‘shnichilik munosabatlarini saqlab kelmoqda, bu esa uni xalqaro hamkorlikning ishonchli hamkoriga aylantiradi.
Xorijiy kompaniyalar O‘zbekistonni nafaqat o‘sib borayotgan bozor, balki uzoq muddatli sarmoya kiritish salohiyati sifatida ham ko‘rilmoqda. Biroq xalqaro darajaga chiqish uchun mamlakatimizda islohotlarni davom ettirish, zamonaviy standartlarni joriy etish muhim ahamiyatga ega.
Kelajakka nazar
Biroq, O'zbekiston bozori muqarrar ravishda o'zgaradi. Modern Trade segmentining rivojlanishi bilan yirik mijozlar yanada kuchayadi va kichik chakana savdo nuqtalarining ulushi kamayadi. Bu soha xodimlari sonining qisqarishiga olib keladi. Savdo vakillari o‘rniga masofadan turib – tizimlar ichida, ishonch telefonlari orqali ishlaydigan savdo operatorlariga talab ortadi.
Bu tendentsiya xuddi shunday modelga faol o'tayotgan Qozog'istonda allaqachon kuzatilishi mumkin. O‘zbekistonda yaqin yillarda bunday tizim ham standartga aylanishini kutamiz.
Kompaniyamiz ushbu o'zgarishlarga tayyorlanmoqda. Yoshligimizga qaramay, biz rivojlanishga faol sarmoya kiritamiz, yangi bo'limlar ochamiz va yangi formatlar bilan tajriba o'tkazamiz. Masalan, bizda faqat ofisdan ishlaydigan xodimlar bor. Ular yirik kompaniyalarga xizmat ko'rsatib, asosiy mijozlar bilan muloqot qilishadi. Bunday mutaxassislardan biri oyiga 100-200 ming dollar aylanmani yaratishga qodir.
Raqobatbardoshlikni oshirish uchun mahalliy toʻliq tsiklli ishlab chiqarishni rivojlantirish va isteʼmolchilar talablariga moslashgan va boshqa bozorlardan muvaffaqiyatli strategiyalarni qabul qilgan holda oʻzbek brendlariga ishonchni mustahkamlash zarur.
Bu tendentsiya xuddi shunday modelga faol o'tayotgan Qozog'istonda allaqachon kuzatilishi mumkin. O‘zbekistonda yaqin yillarda bunday tizim ham standartga aylanishini kutamiz.
Kompaniyamiz ushbu o'zgarishlarga tayyorlanmoqda. Yoshligimizga qaramay, biz rivojlanishga faol sarmoya kiritamiz, yangi bo'limlar ochamiz va yangi formatlar bilan tajriba o'tkazamiz. Masalan, bizda faqat ofisdan ishlaydigan xodimlar bor. Ular yirik kompaniyalarga xizmat ko'rsatib, asosiy mijozlar bilan muloqot qilishadi. Bunday mutaxassislardan biri oyiga 100-200 ming dollar aylanmani yaratishga qodir.
Raqobatbardoshlikni oshirish uchun mahalliy toʻliq tsiklli ishlab chiqarishni rivojlantirish va isteʼmolchilar talablariga moslashgan va boshqa bozorlardan muvaffaqiyatli strategiyalarni qabul qilgan holda oʻzbek brendlariga ishonchni mustahkamlash zarur.
Qiziqarli javoblar uchun rahmat!
